Dil ve konuşma, anne karnında anne-bebek etkileşimi ile başlayıp hayatın ilk günlerinden bu yana sürekli olarak gelişen dinamik bir süreçtir. Bebeğin oluşumundan bebeklik, erken çocukluk, okul çağı, ergenlik, yetişkinlik ve yaşlılık olmak üzere her gelişim düzeyinde bedensel, zihinsel süreçlerden aktif olarak etkilenmektedir. Dil ve konuşma terapisi, hayatın herhangi bir bölümünde yaşayabileceğiniz dil-konuşma sorunlarına yönelik çözüm üretmeyi, danışmanlık ve terapi hizmeti sunmayı amaçlayan disiplindir.
Dil ve Konuşma Nedir?
Dil, beyin bölgemizde kazanılıp korunan bir imge iken konuşma daha çok ağız ve çevresindeki sinir ve kaslar tarafından organize edilen bir süreçtir. Ancak birbirleriyle içiçe geçmiş ve ayrı değerlendirilemez iki kavramdır.
Gecikmiş Dil
Anne ile güvenli bağlanan ve etkileşim becerilerini geliştiren bebek diğer insanlarla ilgilenmeye onları izlemeye başlar. Kurulan bu ortak ilgiyle birlikte bebek konuşulan dili anlamlandırmaya ve ses üretimleri, babıldamalar ile oral yapıyı iletişim için kullanmaya başlar. Bu süreçte yaşanılan etkileşim sorunları, görsel-işitsel engel durumları bebeğin bu deneyimleri yaşamasını zorlaştırabilir.
Yaşamın ilk yılında hayvan sesleri olmak üzere birçok sesi taklit edebilen ve çeşitli kelimeler kullanarak tek sözcüklü yapılarla iletişim kuran bebek 2. yılında sürekli gelişen sözcük dağarcığında bulunan kelimeleri 2’li olarak yan yana getirir ve bu şekilde sadece ihtiyaçlarını değil duygu ve düşüncelerini de akranları ve yetişkinlerle paylaşır. 3 yaşına geldiğinde artık 3 kelimeli cümlelerle konuşabilen çocuk 4 yaşına geldiğinde ifade edici dil becerileri konusunda oldukça gelişmiş bir dil ortaya koyar. Çocuğunuzun yaşı ile ondan beklenen dil performansı arasında bir gecikme fark ettiğinizde geç kalmadan bir dil ve konuşma terapistinden yardım alabilirsiniz.
Konuşma Sesi Bozuklukları
Dili edinim sürecinde çocuğun ses üretimleri yaşı ile paralel olarak gelişir ve yaş aldıkça özellikle 4 yaşının sonlarına geldiğinde tüm sesleri hatasız kullanması beklenmektedir.
Yine dudak-damak yarıklığı gibi oral yapıdaki anatomik farklılıklar da özellikle erken çocukluk dönemlerinde konuşmanın anlaşılırlığını etkileyerek dil-konuşma becerilerinin çocuğun yaşından beklenilen performansın altında olmasına neden olabilir.
Çocuğunuz ses/leri doğru telaffuz etmekte zorlanıyor ve konuşma anlaşılırlığı düşükse en erken şekilde ve özellikle okul çağından önce müdahale edilmesi için bir uzmana başvurun.
Kekemelik
Konuşma gelişiminin herhangi bir evresinde ortaya çıkabilen kekemelik, özellikle çocuk dili edindikten sonra tanılanır. Özellikle 6 ayı geçen kekemeliklerde cinsiyet, aile öyküsünde kekemelik gibi başka faktörler de mevcutsa bu durum ileri yaşlara taşınması muhtemel bir tablo haline dönüşmekte. Terapilerde ise hem motor kontrole hem de aile danışmanlığına yer verilmektedir. Unutmayın kekemelik iyi yönetilmediğinde aileler ve kekeleyen bireyler için bir kaosa dönüşebilmekte ve istenmeyen durumlara yol açabilmektedir. Bu yüzden kekemeliği fark ettiğinizde bir uzmandan destek almanız oldukça büyük önem arz etmekte.
Afazi
Türkçeye ‘Söz Yitimi’ olarak da çevirebileceğimiz, sıklıkla yetişkinlik ve yaşlılık dönemlerinde görülen beyindeki dil bölgesinin inme veya travma ile hasara uğraması sonucu dilin değişik ölçülerde kaybedilmesi durumuna ‘Afazi’ denilmektedir. Demans gibi beyinde gelişen ve ilerleyebilen hastalıklarda da afazi görülmektedir. Diğer dil-konuşma bozukluklarında olduğu gibi en erken şekilde müdahale edilmesi bu durumda da kritik önem taşımaktadır. Özellikle inmeden/travmadan sonraki ilk 2-3 ayda yani en hızlı iyileşmeyi beklediğimiz bu dönemde bireyin dil ve konuşma terapisi ile desteklenmesi dil becerilerinin geri kazanımında hayatidir.
Motor Konuşma Bozuklukları
Konuşmadan sorumlu motor kasların farklı nedenlerle işlevini yerine getirememesi durumunda kişide motor konuşma bozuklukları görülmektedir. Ortaya çıkmalarında çeşitli nedenler olabileceği gibi kaza, inme, Parkinson ve bazı sendromların semptomları olarak da ortaya çıkabilirler. Dizartri, apraksi gibi durumlar motor konuşma bozukluklarıdır. Alt alanları bulunmakla birlikte bu durumdan şüphelendiğinizde başvuracağınız dil-konuşma terapisti detaylı değerlendirmeyle birlikte sizleri aydınlatacaktır.
Hızlı Bozuk Konuşma
Bir çeşit akıcı konuşma bozukluğudur. Kekemelik gibi konuşmanın akıcılığında yaşanan bir problemdir. Çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Sadece hızlı konuşmak değil, hızlı konuşurken sesleri, heceleri hatta bazı durumlarda kelime ve kelime öbeklerini yutma ile karakterize olup anlaşılırlık problemini beraberinde getirmektedirler. Altta yatan nedenin tespit edilmesi ve müdahale edilebilmesi için bir dil ve konuşma terapistinden yardım alabilirsiniz.
Ses Bozuklukları
Çeşitli nedenlere bağlı olarak ( sesin kötüye kullanımı, kanser vb.) ses üretiminde görevli bölgelerinde özellikle de ses kıvrımlarında oluşan tahribat veya patoloji (nodül vb.) sonucu kişinin ses üretim kalitesinin bozulması, bazı durumlarda da gırtlak yapısına uygun konuşmama sonucu gelişen durumlara (Özellikle erkeklerde ergenlik döneminde yeni sesi kullanamama (püberfoni)) ses bozuklukları denilmektedir. Yine total yada kısmi larenjektomi öncesi ve sonrası ameliyata uyum ve sonrasında hayata uyum çalışmaları için dil-konuşma terapistine başvurmalısınız. Terapi süreci doktorlar ve dil-konuşma terapistleri tarafından kişinin tanısına özgü terapi yolları ile yürütülmektedir.
İşitme Engeli
Dil ve konuşma sürecini temelden etkileyen işitme becerilerinde bulunan herhangi bir engel veya sorun kişinin dil-konuşma gelişimini doğrudan olumsuz olarak etkilemektedir. İşitme engeli yaşayan çocukların dil edinim düzeyleri müdahale edilmediğinde yaşlarından beklenilen düzeyin altında kalmaktadır. Cihazlandırma/implante edilme olmak üzere her aşamada ve dil edinim sürecinde dil ve konuşma terapistinin danışmanlığını ve desteğini almak oldukça önemlidir.
Dil-Konuşma desteği hangi uzmanlardan alınır?
Dil ve konuşma ile ilgili yaşanılan her türlü problemde başvurmanız gereken uzmanlar sadece dil ve konuşma terapistleridir. Dil ve konuşma terapisi dışındaki diğer hiç bir meslek elemanı bu konuda yeterli donanıma ve yetkiye sahip değildir.
Ne zaman terapiye başlanmalı?
Dil ve konuşma bozukluklarında erken tanı ve müdahale oldukça önemlidir. Bir gecikme veya sorun fark ettiğinizde en kısa sürede bir uzmandan destek almalısınız.
Ne kadar erken o kadar iyi!
Gerek gelişimsel olarak gerekse edinilmiş olarak ortaya çıkan dil-konuşma ile ilgili sorunlarınız için kurumumuzda bulunan dil ve konuşma terapistleri desteğe hazırlar :)